Det er brei semje om at norske skuleelevar bør ha lærarar med fullført lærarutdanning. Årets SSB-tal, som viser korleis det sto til i norske grunn- og vidaregåande skular den tredje veka i november 2023, fortel likevel ei anna historie.

Ein av fem utan lærarutdanning

Frå 2022 til 2023 kom det ytterlegare 407 lærarårsverk inn i norske klasserom utan lærarutdanning. Av totalt 91 953 årsverk utført i grunn- og vidaregåande skule, vart 17 594 årsverk utført av tilsette som ikkje har fullført og bestått lærarutdanning. Dette utgjer 19,1 prosent i gjennomsnitt på dei offentlege og private grunn- og vidaregåande skulane.

– Dette er ikkje oppløftande tal.

– Det er urovekkjande at kvart femte årsverk framleis blir utført av personar som manglar lærarutdanning. Eg er spesielt uroleg for situasjonen i distrikta, seier Geir Røsvoll.

Meiner nye krav vil betre situasjonen

Han har likevel ein viss grunn til optimisme.

– At regjeringa no har gjort det tydeleg i den nye opplæringslova at ein skal ha lærarutdanning for å jobbe som lærar, er eit viktig og nødvendig grep for å gjere noko med situasjonen.

Lova vart vedteken rett før sommaren, og Utdanningsforbundet sin leiar trur ho vil vere til stor nytte i åra som kjem.

– Lærarar med lærarutdanning har ein mykje betre og meir variert verktøykasse, og kan bruke fleire metodar og tilnærmingar for å handtere pedagogiske utfordringar. Det betyr at fleire elevar vil få eit langt betre opplæringstilbod.

– Lovendringane understrekar betydinga av lærarutdanningane, og bør bidra til at fleire vel lærarutdanning og læraryrket, trur Røsvoll.

Samstundes kjem han med ein tydeleg beskjed til skoleeigarane i landet.

– No forventar eg at kommunane gjer ein innsats for å få kvalifiserte lærarar til alle elevar. Vi kan ikkje forvente at lovendringa snur situasjonen over natta, men allereie frå neste år bør vi sjå ei forbetring.

Lemping på opptakskrava 

Regjeringa har opna for at lærarutdanningar med ledige plasser kan ta inn studentar som ikkje oppfyller karakterkrava. Det har ført til at  716 fleire lærarstudentar vart tekne opp utan karakterkrav no i haust.  

 – Det er definitivt positivt at fleire tek lærarutdanning. Samstundes blir oppfølginga av desse studentane  svært viktig for at dei skal kunne fullføre studiane og bli gode lærarar, minner Røsvoll om. 
 
Utdanningsforbundet sin leiar fryktar at det kan bli vanskeleg som følgje av kutta i UH-sektoren i neste års statsbudsjett. 

– Det er paradoksalt at midlar til lærarutdanningane blir tekne ned, samstundes som ein veit at det å følgje opp elevar utan nødvendige karakterkrav vil krevje ekstra ressursar.

Ferske tal viser òg at det vil ta tid å fylle plassane på lærarstudia.

– Denne veka kunne vi lese at halvparten av studieplassane står tomme på fleire lærarutdanningar. I ein storby som Stavanger står heile sju av ti studieplassar på lærarutdanninga ledige.

– Då held det ikkje berre å gjere endringar i opplæringslova. Det må takast ytterlegare grep, og vi veit at løn og betre tid til å gjere ein god jobb med elevane er eit viktig verkemiddel, påpeiker Røsvoll.

Over 17 500 lærarårsverk utført av tilsette utan lærarutdanning

Skuleåret 2023-2024 var 12 491 lærarårsverk i offentlege og private grunnskular utført av tilsette utan lærarutdanning, heile18 prosent av alle utførte årsverk i grunnskulane. Ser ein berre på offentleg skule, er talet 17,3 prosent. Av dei som mangla lærarutdanning i den offentlege grunnskulen, hadde 43 prosent ingen pedagogisk utdanning.

I vidaregåande skular (offentlege og private) vart 5 103 årsverk utført av tilsette utan lærarutdanning i fjor, noko som vil seie 21 prosent av alle årsverka – det same talet gjeld for offentlege vidaregåande skular. Av dei som mangla lærarutdanning i den offentlege vidaregåande skulen, hadde 55 prosent ingen pedagogisk utdanning.

NB! Merk at dette er SSB-tal og ikkje GSI-tal. Mens SSB oppgjev kva utdanning dei som jobbar som lærarar faktisk har, viser GSI delen lærarar som ikkje oppfyller kompetansekrava slik skuleeigar har vurdert kompetansen. Ein annan viktig forskjell er at GSI måler planlagt undervisningspersonell per 1. oktober, mens SSB måler faktisk undervisningspersonell den tredje veka i november. Du kan lese meir om det her.